Nadczynność tarczycy u kotów

Nadczynność tarczycy (łac. hiper­tyreoza, ang. feline hyperthyroidism) to najczęściej spotykane zaburzenie endokrynologiczne u kotów w średnim i starszym wieku. Szacuje się, że dotyka około 10% kotów geriatrycznych. Choroba ma zwykle charakter przewlekły oraz postępujący, a pozostawiona bez leczenia może zagrażać życiu zwierzęcia. Z tego powodu większość pacjentów wymaga terapii, a lekarze weterynarii pełnią kluczową rolę w informowaniu i wspieraniu opiekunów w wyborze odpowiedniego sposobu leczenia.

Przyczyny nadczynności tarczycy u kotów

Dokładny mechanizm choroby nie jest w pełni poznany. W literaturze naukowej wymienia się możliwe czynniki żywieniowe, środowiskowe, genetyczne, a także stres jako element współdziałający w patogenezie.

U kotów nadczynność tarczycy najczęściej wynika z rozrostu tkanki tarczycy — zazwyczaj w postaci łagodnej przerostowej (hiperplazji) lub gruczolaka (adenoma) tarczycy. Nowotwory złośliwe są znacznie rzadsze i występują u około 2% przypadków. Te zmiany w tkance gruczołu najczęściej nie potrzebują stymulacji od TSH (hormonu przysadkowego) i mogą zwiększać produkcję hormonów tarczycy (T3 oraz T4) pomimo niskiego poziomu TSH.

W wielu pracach przeglądowych zwraca się uwagę, że u kotów z nadczynnością tarczycy bardzo często współistnieje przewlekła choroba nerek (CKD – chronic kidney disease), co komplikuje przebieg i leczenie tej choroby.

Objawy kliniczne

Hormony tarczycy oddziałują na wiele układów w organizmie, dlatego objawy nadczynności mogą być bardzo zróżnicowane. Najczęstsze z nich to:

• Utrata masy ciała pomimo normalnego lub zwiększonego apetytu
• Nadmierna aktywność, nerwowość
• Zwiększone pragnienie (polidypsja) i oddawanie moczu (polyuria)
• Zaburzenia układu pokarmowego – wymioty, biegunka, niechlujny wygląd sierści
• Wyczuwalne powiększenie tarczycy lub obecność guzka w okolicy szyi

Diagnostyka

Rozpoznanie nadczynności tarczycy opiera się na wywiadzie, badaniu klinicznym oraz badaniu poziomu hormonów tarczycy. U niektórych kotów wykonuje się także USG narządu, aby określić lokalizację lub rozległość zmian w strukturze.

Badanie hormonów tarczycy we krwi

Przy nadczynności u kotów ocenia się głównie stężenie hormonu T4 (tyroksyny) w surowicy — to podstawowe badanie przesiewowe. W ponad 90% przypadków stwierdza się podwyższone T4. Oznaczenie obejmuje zarówno hormon związany z białkami (total T4, tT4), jak i frakcję wolną (free T4, fT4) — czyli biologicznie nieaktywną i aktywną łącznie.

Tyroksyna (T4) całkowita (tT4) jest to najczęściej wykonywany i kluczowy test w diagnostyce nadczynności tarczycy. U około 90% kotów z nadczynnością tarczycy stężenie T4 całkowitego jest podwyższone. Stężenie T4 może pozostać w zakresie górnej normy u kotów we wczesnym stadium choroby lub u kotów z innymi chorobami (np. nerek, wątroby, cukrzycą), które obniżają tT4 całkowite. Gdy wynik tT4 jest wysoki — rozpoznanie jest zwykle oczywiste, natomiast przy wyniku prawidłowym lub granicznym, wymagane są dodatkowe badania.

Tyroksyna wolna (fT4) oznacza tylko frakcję biologicznie aktywną, która może wnikać do komórek i wywoływać efekt metaboliczny. U części kotów z nadczynnością tarczycy tT4 może być w normie, ale fT4 jest podwyższone – to pomaga ujawnić wczesną lub maskowaną postać choroby. W diagnostyce zawsze powinno się interpretować fT4 w połączeniu z tT4 i objawami klinicznymi.

Trójjodotyronina (T3) nie jest rutynowo używana w diagnostyce kociej nadczynności tarczycy. Jej stężenie pozostaje prawidłowe w wielu przypadkach kociej nadczynności tarczycy.

Tyreotropina (TSH) jest rzadziej pomocna przy diagnostyce ze względu wcześniej wspomnianą niezależność nowopowstałych komórek tarczycy od jej działania. Częściej oznacza się ją przy ocenie skuteczności leczenia.

Leczenie

W leczeniu nadczynności tarczycy u kotów dostępnych jest kilka głównych metod — każda ma swoje zalety i ograniczenia. Wybór zależy od stanu ogólnego kota, chorób współistniejących, możliwości finansowych i preferencji właściciela.

Usunięcie tarczycy i terapia radiojodem są uznawane za leczenie definitywne, ponieważ całkowicie usuwają lub niszczą zmienioną tkankę nowotworową tarczycy, co prowadzi do trwałego wyleczenia nadczynności.

Z kolei leki przeciwtarczycowe i diety niskojodowe są skuteczne tylko w utrzymywaniu prawidłowego poziomu T₄ w surowicy, o ile są stosowane ciągle i systematycznie — dlatego uznaje się je za leczenie paliatywne (objawowe).

Zastosowanie jednej z tych metod może być korzystne na początku leczenia — pozwala złagodzić objawy sercowe i metaboliczne oraz dać czas właścicielowi na podjęcie decyzji, przygotować kota do zabiegu lub ustabilizować jego stan przed terapią radiojodem.

Ważne jest jednak, aby opiekunowie kota rozumieli, że ani leczenie farmakologiczne, ani dietetyczne nie usuwają przyczyny choroby — czyli gruczolakowatej hiperplazji lub nowotworu tarczycy. Guz pozostaje, a choroba jest postępująca.

Leki przeciw­tarczycowe

Leki przeciwtarczycowe są najczęściej stosowaną metodą leczenia nadczynności tarczycy u kotów na całym świecie. Są to leki, które hamują produkcję hormonów tarczycy (np. Metimazol). Długoterminowe leczenie farmakologiczne najlepiej sprawdza się u starszych kotów, które prawdopodobnie nie będą żyły wystarczająco długo, aby guz znacznie się powiększył lub uległ złośliwej transformacji, oraz u kotów z umiarkowaną lub ciężką chorobą współistniejącą, która skraca oczekiwaną długość życia. Jest to również leczenie z wyboru, gdy właściciele odmawiają terapii definitywnej (chirurgii lub radiojodu). Takie leczenie nie wymaga specjalnych zapleczy technicznych, a także jego koszty są stosunkowo niskie. Pozwala to na kontrolę choroby, ale nie stanowi trwałego jej wyleczenia. Taka terapia nie jest wówczas przyczynowe, wymaga ścisłej współpracy właściciela, regularnych badań kontrolnych i monitorowania parametrów biochemicznych.

Terapia jodem radioaktywnym

Radiojod jest powszechnie uważany za złoty standard leczenia kotów z nadczynnością tarczycy. Terapia jodem-131 ma wiele zalet w porównaniu z innymi metodami leczenia. Większość specjalistów uznaje ją za metodę z wyboru ze względu na jej charakter leczniczy: wysoką skuteczność (>95%), nieinwazyjność, niską częstość powikłań oraz dłuższy czas przeżycia.

Które koty powinny być leczone radiojodem?
Większość endokrynologów uważa tę terapię za metodę z wyboru dla kotów z nadczynnością tarczycy, ze względu na brak poważnych powikłań i wysoką skuteczność. Leczenie radiojodem należy zdecydowanie rozważyć u wszystkich nowo zdiagnozowanych kotów, które prawdopodobnie będą żyły ponad 2–3 lata. Terapia polega na napromieniowaniu i zniszczeniu czynnego guzka lub guzków tarczycy, zapobiegając progresji choroby w ciągu miesięcy lub nawet lat.

Warunkiem zastosowania tej terapii jest stabilny stan zdrowia kota. Zwierzęta z klinicznie istotną lub niestabilną chorobą układu krążenia, nerek, przewodu pokarmowego, chorobami endokrynnymi (np. cukrzycą) lub neurologicznymi mogą nie być dobrymi kandydatami, szczególnie ze względu na konieczność dłuższej hospitalizacji po podaniu radiojodu. Dla właścicieli, którzy nie są w stanie podawać kotu tabletek, również ta metoda leczenia może nie być najlepsza z powodu ryzyka jatrogennej niedoczynności tarczycy, która wymagałaby codziennej (i zwykle dożywotniej) suplementacji lewoskrętnej tyroksyny.

Operacja chirurgiczna

Tyreoidektomia chirurgiczna jest bardzo skuteczną, definitywną metodą leczenia kotów z nadczynnością tarczycy. Doświadczony chirurg może z dużą precyzją usunąć całą zmienioną chorobowo tkankę tarczycy, zachowując przy tym co najmniej jeden czynny gruczoł przytarczyczny. Ponieważ u około 65% kotów zmiany nowotworowe dotyczą obu płatów tarczycy, większość pacjentów wymaga obustronnej tyreoidektomii.

Aby zmniejszyć ryzyko jatrogennej niedoczynności przytarczyc, można zastosować zabieg dwuetapowy – z odroczeniem drugiej operacji o około 4 tygodnie. Pozwala to na ponowne ukrwienie i regenerację tkanek przytarczyc po pierwszym zabiegu, ale wymaga drugiego znieczulenia ogólnego.

Z uwagi na postępujący charakter choroby, młodsze i zdrowe koty najlepiej leczyć definitywnie – poprzez chirurgiczne usunięcie zmienionej tkanki tarczycy. Skuteczność wyleczenia tą metodą jest bardzo wysoka (>90%). Zabieg wymaga krótkiej hospitalizacji, a stężenie hormonów tarczycy (T4, T3) wraca do normy w ciągu 24–48 godzin, co czyni ją najszybszym sposobem kontroli nadczynności tarczycy.

Wielu właścicieli obawia się znieczulenia i operacji, zwłaszcza gdy kot jest w podeszłym wieku lub cierpi na choroby towarzyszące (np. nerek czy serca). Zabieg wiąże się z ryzykiem powikłań, choć większość z nich występuje rzadko. Dlatego przed podjęciem decyzji o leczeniu chirurgicznym, lekarz weterynarii powinien szczegółowo omówić z właścicielem wszystkie potencjalne wady i korzyści.

Dieta ograniczająca jod

Istnieje także podejście dietetyczne — ograniczenie jodu w diecie, co może wpływać na produkcję hormonów tarczycy. Metoda ta jest bardziej kontrowersyjna i nie zawsze wystarczająca jako jedyna forma leczenia.

Specjalne wyzwania i kwestie powiązane

Bardzo istotnym elementem skutecznej terapii jest monitorowanie stanu tarczycy po leczeniu — zbyt intensywne leczenie może prowadzić do niedoczynności tarczycy, co również wpływa niekorzystnie na funkcję nerek i ogólną kondycję zwierzęcia. Po rozpoznaniu nadczynności konieczne jest wykonanie badania echokardiograficznego serca by ocenić czy w sercu są obecne zmiany patologiczne. Monitoruje się również poziom ciśnienia, gdyż nadczynność tarczycy może prowadzić do nadciśnienia tętniczego.

Objawy choroby serca — takie jak tachykardia, szmery, arytmie czy przerost komór — są dobrze znanym następstwem nadczynności tarczycy. Częstość występowania tzw. tyreotoksycznej choroby serca rośnie wraz z nasileniem nadczynności. W jednym z badań współistniejące choroby serca stwierdzono u 37% kotów z łagodną postacią choroby i aż u 71% z ciężką postacią. Objawy niewydolności serca (np. duszność) występowały u 16% kotów z ciężką chorobą, podczas gdy w łagodnych przypadkach nie obserwowano ich wcale.

Nadczynność tarczycy i przewlekła choroba nerek (PChN) to dwa powszechnie występujące schorzenia u starszych kotów. Dlatego nie jest zaskoczeniem, że często współwystępują one u tego samego zwierzęcia. Nadczynność tarczycy zwiększa przepływ krwi przez nerki oraz współczynnik filtracji kłębuszkowej (GFR). To podwyższone GFR może „maskować” istniejącą już niewydolność nerek, ponieważ obniża stężenia mocznika i kreatyniny w surowicy, mimo obecności łagodnej lub umiarkowanej choroby nerek. Dodatkowo obniżona masa mięśniowa, często spotykana u kotów z nadczynnością tarczycy, również przyczynia się do niższych wartości kreatyniny (ponieważ kreatynina pochodzi z metabolizmu mięśniowego). Ponadto, po skutecznym leczeniu nadczynności może dojść do ujawnienia lub pogorszenia przewlekłej choroby nerek, co wpływa na rokowanie.

Prognoza i rola opiekuna

W przypadku odpowiednio prowadzonego leczenia, wiele kotów z nadczynnością tarczycy może mieć dobrą jakość życia przez kilka lat. Jednak rokowanie zależy od wielu czynników: wieku kota, stopnia choroby tarczycy, obecności choroby nerek lub serca, sposobu leczenia i jego skuteczności.

Bardzo ważne jest, żeby opiekun kota z nadczynnością tarczycy pamiętał o:

• Regularnych kontrolach u lekarza weterynarii i wykonywanie zaleconych badań krwi.
• Monitorowaniu przyjmowania leków lub przestrzeganiu diety.
• Zwracaniu uwagi na zmiany w zachowaniu, apetycie, masie ciała, wyglądzie sierści.

Nadczynność tarczycy u kotów to poważna, lecz w większości przypadków możliwa do kontrolowania choroba — szczególnie, gdy zostanie wykryta wcześnie. Dzięki postępowi w diagnostyce i leczeniu, koty chore na nadczynność tarczycy mogą żyć wiele lat przy dobrej jakości życia. Kluczowe jest jednak uwzględnienie potencjalnych współistniejących chorób, odpowiednie dobranie terapii oraz regularne badania kontrolne.

Źródła:

Hyperthyroidism in Cats: Considering the Impact of Treatment Modality on Quality of Life for Cats and Their Owners

Hyperthyroid cats and their kidneys: a literature review

2016 AAFP Guidelines for the Management of Feline Hyperthyroidism

Are persistent organic pollutants important in the etiology of feline hyperthyroidism? A review